Lauren Siemerink Hoogbegaafd Vandaag, 09:02

Leestijd: 9 minuten

70.000 thuiszitters: hoe Digibende kinderen als Niels (12) weer toekomst geeft

Drie jaar geleden loopt Niels van Rens (12) volledig vast op school. Hij heeft autisme en daardoor moeite met sociale interacties. De sociale druk, het tempo, de prikkels – alles bij elkaar maakt dat Niels niet meer aan leren toekomt. Ondanks alle goede bedoelingen van school, loopt hij steeds verder vast in een onderwijssysteem dat niet past bij hoe hij denkt en leert. Niels: “Het voelde alsof ik een puzzelstukje was dat niet in de puzzel past, dat ze met kracht probeerden passend te maken.” Door Digibende zit Niels weer lekker in zijn vel én heeft hij weer plezier in leren.

Als zelfs passend onderwijs niet past

Het verhaal van Niels staat niet op zichzelf. In Nederland zitten naar schatting 70.000 kinderen drie maanden of langer thuis – buiten beeld van onderwijs. Nog eens 280.000 jongeren krijgen geen volwaardig onderwijs aangeboden. Dat betekent dat ongeveer 11 procent van alle schoolgaande kinderen niet het onderwijs krijgt waar zij recht op hebben. Achter deze cijfers gaan kinderen schuil die wel wíllen, maar niet kúnnen meedraaien in het reguliere onderwijssysteem.

Digibende: een innovatieve ontwikkelomgeving

Eén van de plekken waar deze jongeren weer opbloeien is Digibende: een innovatieve ontwikkelomgeving op het snijvlak van ICT, technologie en creativiteit. Het is geen school, geen zorginstelling, maar een plek die jongeren tussen de 12 en 28 jaar opvangt die zijn vastgelopen. Een plek die jongeren zoals Niels weer toekomstperspectief biedt. Oprichter Fabian Leijten weet uit eigen ervaring hoe het is om vast te lopen in het onderwijs. Hij mist als kind aansluiting op school. De diagnose hoogbegaafdheid die hij op zijn achtste krijgt biedt inzicht, maar geen oplossing: “het benadrukte vooral dat ik ‘anders’ was, waardoor ik nog meer afstand voelde ten opzichte van klas- en leeftijdsgenootjes.”

De persoonlijke zoektocht van oprichter Fabian Leijten

Het kantelpunt voor Fabian komt wanneer zijn ouders een organisatie vinden die opleidingen aanbiedt voor hoogbegaafde kinderen. Op tienjarige leeftijd mag Fabian op zaterdagen een MBO-opleiding Informatica volgen. Die ene dag per week waar hij wél kan leren op een manier die bij hem past wordt zijn redding: zijn interesse in computers en ICT wordt verder aangewakkerd en het geeft hem perspectief wat hij zo nodig had. Toch blijft de rest van zijn middelbare schooltijd zwaar. Hij wordt gepest en er volgen meerdere schoolwisselingen. Hij raakt ervan overtuigd dat er geen plek is voor hem op school, dat hij er niet past. Ook zijn jongere broer loopt in die tijd vast in het schoolsysteem. Fabian herinnert zich die tijd als een verschrikkelijke, eenzame periode. Het gezin verhuist naar België, waar wél leerplicht maar geen schoolplicht geldt. Daar ervaart Fabian eindelijk ruimte voor maatwerk en andere vormen van leren waar hij en zijn ouders dan al jaren naar op zoek zijn.

Digibende als lichtpuntje in een uitzichtloze periode

Zijn eigen ervaringen vormen de basis voor wat Fabian met Digibende beoogt: een plek waar jongeren met talenten weer aansluiting vinden, ontdekken waar hun interesse ligt en op een eigen manier tot leren komen. Een omgeving die hij zelf zo miste toen hij vastliep. “Een plek als Digibende kan voor jongeren die tussen wal en schip vallen het verschil maken tussen ‘ik zie het niet meer zitten’ en ‘ik heb weer perspectief, ik ga hier voor knokken’, vertelt Fabian. “Het kan een lichtpuntje zijn in een verder uitzichtloze periode.” Fabian ziet dat alleen binnenstappen bij Digibende vaak al voor een helende beweging zorgt bij jongeren en dat één dag Digibende per week soms al genoeg is om vol te houden en hun school af te maken.

“Ik zag jongeren die op me leken”

Dat geldt ook voor Niels: bij het eerste bezoek aan Digibende voelt hij zich direct thuis. “De sfeer was gewoon… fijn,” vertelt Niels. “Ik zag jongeren die op mij leken. Er was gamedesign, mechatronica, muziek. Eindelijk dingen die ik écht leuk vind.” Niels volgt nu anderhalf jaar het programma van Digibende. Hij werkt aan uiteenlopende projecten, waarin al zijn interesses samenkomen. Hij bouwt zijn eigen vliegtuig game in Unreal Engine, waarin hij ook de muziek zelf ontwikkelt, en ontwerpt daarnaast fidget toys – kleine friemelobjecten die hem helpen reguleren – die hij met de 3D-printer maakt. “Die zet ik vervolgens online op Makerworld,” vertelt hij trots. Bij het gezin van Rens draait de 3D-printer overuren, voegt vader Tim lachend toe.

Van verlegen en teruggetrokken naar vrolijk en opgebloeid

Filemon Wesselink is kwartiermaker (iemand die voorbereidend werk doet voor een nieuw project, idee of organisatie, red.) bij Digibende en herinnert zich nog hoe Niels anderhalf jaar geleden binnenkwam: verlegen, teruggetrokken, moeilijk om contact mee te maken. “Het was ondenkbaar dat hij uit zichzelf op mij af zou stappen”, vertelt Filemon. “Nu deelt hij vol trots zijn 3D-creaties met me. Hij is echt helemaal opgebloeid.” Niels voelt zich fijner doordat hij elke week iets heeft om naar uit te kijken. Thuis merken zijn ouders een wereld van verschil. “We zien weer een vrolijke jongen,” vertelt Tim. “Niels heeft weer energie, zin om dingen te maken en zin om op te staan. Dat is echt een hele lange tijd anders geweest.

Technologie en eigen interesse als motor voor motivatie

De digitale wereld functioneert binnen Digibende als motor voor motivatie. Maar ook sport, muziek en creativiteit zijn belangrijke pijlers in het programma. De aanpak is anders dan die van een school – alles begint bij de interesse van de jongere zelf: “Wat vind je leuk? Wat spreekt je aan? Die vragen vormen de toegangspoort tot motivatie, leren en ontwikkeling”, vertelt Fabian. “Het is zó belangrijk dat jongeren weer enthousiast thuiskomen, vertellen over wat ze bezighoudt. Dat hun vuurtje weer gaat branden. Dan kunnen ze weer gaan bouwen aan hun toekomst.” Er is een breed aanbod van programmeren tot, game-design, virtual reality, mechatronica, robotica en sound engineering. Vakspecialisten met passie voor hun vak begeleiden de jongeren in hun projecten, terwijl orthopedagogen ondersteuning bieden op sociaal-emotioneel vlak.

Digibende door de ogen van kwartiermaker Filemon Wesselink

Volgens kwartiermaker Filemon Wesselink vervult Digibende een cruciale rol in een probleem dat in Nederland veel groter is dan de meeste mensen beseffen. “We hebben het over zo’n zeventigduizend thuiszitters,” legt hij uit. “Jongeren die niet naar school gaan, terwijl het vaak intelligente, nieuwsgierige en talentvolle kinderen zijn. Met hun cognitieve vaardigheden is niets mis.”

Filemon raakt betrokken bij Digibende na het maken van het televisieprogramma Het is hier Autistisch, waarin hij zelf ontdekt dat hij ook autisme heeft. Oprichter Fabian Leijten vraagt hem om te helpen Digibende landelijk op de kaart te zetten. Als kwartiermaker is Filemon dagelijks bezig met het openen van deuren: hij spreekt gemeenten, samenwerkingsverbanden, bestuurders en politici, en zorgt voor zichtbaarheid – zodat jongeren en ouders de weg naar Digibende kunnen vinden. “Ik probeer minder te ‘verbinden’ en meer te ‘veroorzaken’,” vertelt Filemon. “Te veel overleggen kan een goed concept zoals Digibende juist lamleggen. We willen tempo maken, juist voor die grote groep jongeren die al zo lang thuiszitten en niet langer kunnen wachten.”

Systeem als sleutel tot verandering

Juist dat tempo botst soms met de realiteit. Digibende valt namelijk tussen de systemen van onderwijs en jeugdhulp in, waardoor gemeenten, scholen en samenwerkingsverbanden vaak gezamenlijk een traject bekostigen. Dat kost afstemming en tijd. “Door de decentralisatie moet je in elke gemeente bovendien opnieuw onderhandelen, wat weken of soms maanden kan duren – terwijl sommige jongeren juist nú klaar zijn om te starten”, legt Filemon uit. Ondanks de obstakels zijn bijna alle trajecten bij Digibende succesvol. “In tegenstelling tot school valt hier bijna niemand uit,” vertelt Filemon. “Niet omdat de jongeren opeens veranderen, maar omdat het systeem om hen heen dat doet. Als je aansluit bij hun natuurlijke interesses, hoef je ze niet te motiveren. Ze wíllen leren. Het enthousiasme en de intrinsieke motivatie volgen dan vanzelf.”

Alle breinen en kinderen willen leren

Volgens auteur Saskia Schepers, schrijver van het boek Als alle breinen leren loopt het huidige onderwijssysteem vast omdat het vooral is ingericht op het gemiddelde kind.
In een recent interview met Eduschrift stelt ze dat we verschillen heel normaal vinden in onze maatschappij, maar dat kinderen in het onderwijs vooral hetzelfde moeten doen. Veel neurodivergente kinderen – vaak creatief, intelligent of gevoelig – raken daardoor buiten beeld. Niet omdat ze niet willen leren, maar omdat de vorm waarin leren wordt aangeboden niet past, aldus Schepers.

Fabians oproep: een ononderbroken ontwikkeling voor elk kind

De boodschap die ouders krijgen van het huidige onderwijssysteem is: je kind móet naar school. Dat komt doordat er in Nederland sprake is van leerplicht, wat in de praktijk een schoolplicht betekent. Die fysieke aanwezigheidsplicht op school belemmert volgens Fabian vaak echte ontwikkeling. Zijn oproep aan ministers en beleidsmakers is duidelijk: “laat de focus op fysieke aanwezigheid los wanneer die voor een grote groep jongeren averechts werkt. Garandeer in plaats daarvan dat ieder kind een ononderbroken ontwikkeling mag doormaken, ongeacht de vorm waarin dat gebeurt.“

Digibende als symbool voor een hoopvolle beweging

Ondertussen groeit Digibende hard: jaarlijks melden zich duizenden jongeren aan, veel meer dan de vijf huidige vestigingen aankunnen. De vraag toont hoe groot de groep is die in het reguliere systeem geen plek vindt. Voor Niels blijkt Digibende het puzzelstukje dat wél past. Zijn boodschap aan andere jongeren die vastlopen: “Deel wat er in je omgaat. Er is altijd wel iemand die met je mee wil denken.” Vader Tim vult aan: “Wacht niet te lang en durf keuzes te maken. Heb als ouder de moed om te zeggen: dit werkt niet voor mijn kind – ook als dat betekent dat het tijdelijk niet naar school gaat.” Ontwikkelplekken als Digibende staan symbool voor een hoopvolle beweging: het ontstaan van nieuwe plekken waar jongeren niet hoeven te passen in het systeem, maar waar het systeem meebeweegt en zich aan hén aanpast.