Lauren Siemerink Mentale gezondheid Vandaag, 09:01

Leestijd: 11 minuten

Eetstoornissenexpert: dit zijn signalen dat je kind niet ‘gewoon kieskeurig’ is en wat je volgens twee moeders nú kunt doen

Wanneer je kind een eetstoornis heeft, heeft dat impact op het hele gezin. De sfeer en dynamiek verandert. Gedeelde eet- en familiemomenten die normaal gesproken gezellig en verbindend zijn, veranderen en worden opeens ingewikkeld. Monique Crooij en Corine van der Plas weten hoe dat voelt. Ze maakten de ontwrichting van dichtbij mee – hun dochters hadden beiden een eetstoornis én bewandelden de weg naar herstel. Hun boodschap aan ouders is hoopvol: herstellen van een eetstoornis is mogelijk. 

Onzichtbare innerlijke strijd

Iedereen kent momenten waarop je wat vaker naar chocola grijpt als je verdrietig bent, troost zoekt in een bak ijs op de bank, of juist de behoefte voelt om een tijdje wat gezonder te eten en vaker te sporten om letterlijk en figuurlijk lekkerder in je vel te zitten. Maar wat als dit doorslaat? Wat als eten – of juist níét eten – het leven van je kind beheerst? En wat als de échte strijd niet op het bord ligt, maar zich vanbinnen afspeelt?

“Mam, ik eet niet meer”

“Mam, ik moet je wat vertellen. Ik eet niet meer.” Met die boodschap komt de dochter van Corine van der Plas tien jaar geleden naar haar toe, nadat ze een ultimatum van haar mentor heeft gekregen – die dan al op de hoogte is van de eetstoornis. Corine denkt op dat moment alleen maar: “Hoezó niet?” Ze heeft dan nog geen idee van de ernst van de situatie en waar een eetstoornis echt over gaat. Ze schrikt wanneer haar dochter vertelt dat ze eten weggooit dat Corine speciaal voor haar koopt. Diezelfde avond ligt Corine wakker, ze denkt: “dit is niet goed. Dit is hélemaal niet goed.” Achteraf ziet ze dat er eerder signalen waren: vegan willen eten, wijdere kleding dragen, smoesjes om maaltijden over te slaan. “In het moment zag ik het niet – toen ze het me vertelde, zat ze al gevangen in de eetstoornis.”

“Niet zichtbaar, maar al die tijd aanwezig onder de oppervlakte”

Bij de dochter van Monique Crooij verschijnen al op tienjarige leeftijd de eerste tekenen van een beladen relatie met eten. Monique kampte zelf met eetproblematiek in haar jeugd en herkent de signalen meteen. Een open gesprek van moeder tot dochter helpt op dat moment: het gedrag lijkt binnen een week te herstellen. De echte omslag komt bij de overstap naar de middelbare school. Door ADD en kenmerken van autisme raakt haar dochter overweldigd door alle prikkels en loopt vast. “De eetstoornis was toen nog niet zichtbaar, maar achteraf speelde die al die tijd al onder de oppervlakte”, vertelt Monique. Het wordt steeds duidelijker hoe haar dochter worstelt: ze belandt in een depressie, ontwikkelt sociale angst en automutileert. De situatie escaleert wanneer haar dochter ontdekt dat middelengebruik hongergevoel onderdrukt. Ze gaat steeds restrictiever eten en haar gewicht daalt.

Verstoord eetgedrag ‘topje van de ijsberg’

Een eetstoornis ontstaat vaak geleidelijk. De eerste signalen lijken onschuldig: vegan willen eten, meer sporten, of klachten die op het eerste gezicht niets met eten te maken hebben, zoals somberheid, prikkelbaarheid, slaapproblemen of het vermijden van sociale activiteiten. Maar onder de oppervlakte speelt vaak iets diepers: een verlangen naar houvast, veiligheid en controle in een wereld die te overweldigend voelt. “Het zichtbare eetgedrag blijkt in de praktijk meestal slechts het topje van de ijsberg,” zegt Daphne de Leeuwerk, kinder- en jeugdpsycholoog en therapeut bij Human Concern, een behandelcentrum voor eetstoornissen. “Een eetstoornis is nooit alleen een probleem met eten. Het is een noodsignaal van iemand die het moeilijk heeft, die eigenlijk zegt: zie mij, begrijp mij.”

Een eetstoornis als overlevingsstrategie

“Verstoord eetgedrag is vaak een symptoom en vervult een functie”, legt Daphne uit. Veel of weinig eten kan houvast geven wanneer je je onveilig voelt. Als je bijvoorbeeld gestrest bent door school of werk, als mensen hoge eisen aan je stellen of als er thuis iets aan de hand is. Je kunt je ook onveilig voelen tijdens een grote verandering. Denk aan een scheiding, verhuizing of overgang naar de middelbare school. Die situaties heb je niet in de hand, maar wat en hoeveel je eet wel (bron: Stichting Kiem). Daphne: “Je kunt de eetstoornis zien als een een manier om te overleven wanneer gevoelens te groot, te pijnlijk of te overweldigend zijn. Dat kan een tijd helpend lijken, maar wanneer die strategie langdurig wordt ingezet, kan het iemands hele leven gaan beheersen.”

Waarom een eetstoornis in de kern over emoties gaat – en niet over eten

Bij veel (jong)volwassenen met een eetstoornis ziet Daphne dat er sprake is van (ontwikkelings)trauma: ervaringen of emotionele tekorten uit de kindertijd waardoor basisbehoeften zoals veiligheid, erkenning en gezien worden niet volledig zijn vervuld. Dit kan leiden tot diepgewortelde overtuigingen als ‘ik ben het niet waard’. “Ons zenuwstelsel is van nature in staat emoties te verwerken – míts die emoties er mogen zijn”, legt Daphne uit. Wanneer gevoelens worden weggedrukt of nooit goed doorvoeld zijn, blijven ze als spanning in het lichaam achter. Het lichaam komt daardoor in een overlevingsstand.

Een eetstoornis biedt schijnveiligheid

Daphne: “de meeste mensen met een eetstoornis hebben daarbij nooit goed geleerd te vertrouwen op hun lichaam als een veilige plek, waardoor ze een bedding missen om die spanning en emoties op een gezonde manier toe te laten en te verwerken.” Een eetstoornis biedt dan schijnveiligheid: je voelt even niet. Gevoelens als honger, verzadiging, boosheid en verdriet verdwijnen naar de achtergrond. Maar dit geldt ook voor je vermogen om blijdschap en verbinding te vervaren, waardoor je je leeg, vlak en somber kunt gaan voelen.

De zoektocht naar de juiste hulp: “ze zag geen toekomst meer”

Na een traject binnen de reguliere GGZ dat zich richt op het behandelen van depressie en angst, glijdt de dochter van Monique steeds dieper de eetstoornis in. Er volgt een opname in een gespecialiseerde eetstoornis kliniek, maar die pakt niet goed uit. “Ze kwam er suïcidaal uit,” vertelt Monique. “De focus lag op gewichtstoename, maar de onderliggende problematiek werd niet behandeld.” Door de crisis gevoeligheid van haar dochter, durft geen enkele GGZ instantie haar op te nemen. Een moeilijke en donkere periode volgt. “Als moeder blijf je altijd de potentie van je dochter zien, maar ze zat zó gevangen”, vertelt Monique. “Ze zag gewoon geen toekomst meer. Het is het meest eenzame gevoel dat er is: wéten dat je kind wegglijdt, terwijl niemand nog ziet wat jij ziet.” Haar dochter is dan 17 jaar.

Autonomie en traumaverwerking als sleutel tot herstel

Monique besluit zelf de regie te pakken en is vastberaden om de juiste hulp voor haar dochter te zoeken. Ze gaat op zoek naar een plek die werkt vanuit een visie waar ze in gelooft. Die zoektocht leidt naar een holistische kliniek in België waar traumaverwerking en een lichaamsgerichte aanpak centraal staan. Ze geven de dochter van Monique regie over haar eetpatroon – mét duidelijke kaders. Die autonomie, samen met diepe traumaverwerking, blijkt de sleutel tot herstel. Binnen zes maanden herstelt haar dochter volledig van zowel haar eetstoornis als verslaving. Monique: “de kliniek bood haar veiligheid en vertrouwen. Ze leerde zichzelf weer waarderen en besefte: ik ben eigenlijk heel leuk zoals ik ben.”

Corine maakt herstel dochter hoogste prioriteit

Als duidelijk wordt hoe slecht het met haar dochter gaat, besluit Corine tijdelijk minder te gaan werken en schakelt een coach in om naar haar eigen patronen te kijken. Ze komt tot inzicht welke impact de scheiding op haar kinderen heeft gehad en hoe moeilijk het was emotioneel beschikbaar te zijn door drukte en eigen uitdagingen. Ze maakt het herstel van haar dochter hoogste prioriteit. Ook Monique benadrukt hoe fundamenteel het is om als ouder naar binnen te durven kijken. “We kijken vaak naar het kind. Maar elke eetstoornis ontstaat en manifesteert zich in een systeem. Ik kom ergens vandaan, haar vader komt ergens vandaan – dat kun je niet los zien van elkaar. Het meest helende wat je kunt doen als ouder, is eerlijk naar jezelf kijken.” Ze benadrukt: “met een milde blik, we doen dit allemaal voor een eerste keer met de kennis en ervaring die we hebben.”

Emotionele beschikbaarheid ouder belangrijk in herstel

Herstel van een eetstoornis vraagt dan ook niet alleen iets van het kind, maar ook van de ouder. Daphne: “Kinderen hebben ouders nodig die emotioneel beschikbaar zijn – niet perfect, maar aanwezig. Vanuit die visie ontwikkelt Daphne momenteel de training emotioneel veilig ouderschap, waarin ouders leren hoe ze hun eigen zenuwstelsel, patronen en reacties beter kunnen begrijpen. Want een ouder die zichzelf kan reguleren, biedt precies de veilige bedding die een kind in het herstelproces zo hard nodig heeft.

Boodschap aan ouders: blijf je kind zien los van de eetstoornis

Corine en haar dochter vinden steun en veiligheid bij het Leontienhuis – een inloophuis in Zevenhuizen. Tijdens een voorlichtingsbijeenkomst ziet Corine een film die grote indruk maakt: “Er was een moment vóór die film en een moment ná die film. Ik leerde wat een eetstoornis werkelijk inhoudt en besefte ineens hoe ernstig het was.” Wat haar vooral raakt, is de boodschap: blijf je kind zien los van de eetstoornis. Het leert haar consequent te zijn richting de eetstoornis en liefdevol en verbindend naar haar dochter – die combinatie verandert alles. Zo houdt Corine een uur toezicht op haar dochter na het eten – streng voor de eetstoornis – maar vult deze tijd door samen te puzzelen. Wat begint als een noodzakelijke maatregel groeit uit tot een waardevol ritueel dat de aandacht verlegt van het eten naar onderlinge verbinding. Het brengt Corine en haar dochter dichterbij elkaar.

Herstel is geen rechte lijn, maar een pad dat je bewandelt

De dochter van Corine is hersteld, afgestudeerd psycholoog en reist de wereld over. De dochter van Monique is vandaag weer volledig zichzelf, vrij van eetstoornis én verslaving. Daphne ziet stappen richting herstel dagelijks in de behandelkamer. Hun gezamenlijke boodschap is hoopvol: herstel is mogelijk. Ze benadrukken dat er geen “quick fix” bestaat, maar dat herstel een pad is dat je bewandelt. Zonder eindpunt, maar een voortdurend proces van leren omgaan met de uitdagingen van het leven zonder eetstoornis. Daphne: “écht herstel begint met het ervaren van veiligheid in het eigen lichaam, zodat het zenuwstelsel van overleven naar leven kan gaan. Zodat er ruimte ontstaat voor echte verbinding – met jezelf en anderen.” Want als je voelt, dan heel je. (bron: kleinstukjeversheid.nl).

Uit de taboesfeer

Monique zet haar ervaring in voor andere moeders met een gratis wekelijkse deelcirkel Voor moeders van waar gevoelens gedeeld mogen worden en moeders herkenning vinden, iets wat ze zelf miste tijdens het herstelproces van haar dochter. Corine zet haar ervaring in als vrijwilliger in het Leontienhuis en pleit voor betere voorlichting bij huisartsen en scholen. Beide moeders zijn als ervaringsdeskundige verbonden aan Stichting Kiem waar ze ouderbijeenkomsten faciliteren waarin ouders concrete handvatten aangereikt krijgen. Door open te delen waar een eetstoornis écht over gaat hopen Monique en Corine bij te dragen aan het doorbreken van het taboe dat nog altijd op eetstoornissen rust – omdat vroege herkenning, begrip en het delen van werkzame factoren voor herstel zo nodig zijn.

Tip: de aanstaande feestdagen kunnen extra uitdagend zijn met een eetstoornis aan tafel. Op de website van Stichting Kiem vind je tips om de feestdagen te overleven.