Lisette Gerbrands Onderzoek Vandaag, 13:02

Leestijd: 3 minuten

Medisch-ethicus over embryokweek: ‘Nee, tenzij… en alleen als we dit respectvol doen’

Embryokweek puur voor onderzoek roept bij veel ouders instinctief vragen op. Mag dat zomaar? Waar ligt de grens? En wat betekent dit voor (toekomstige) gezinnen? Medisch-ethicus Lien De Proost pleit voor zorgvuldigheid, terughoudendheid en vooral: respect.

Embryokweek

“Voor mij begint het altijd met nee, omwille van de intrinsieke waarde van een embryo” zegt De Proost. “Maar er zijn uitzonderingen; het creëren van embryo’s voor onderzoek kan ethisch verantwoord zijn als er een zwaarwegend maatschappelijk doel is, én als dat doel op geen enkele andere manier bereikt kan worden.” Dat kan omschreven worden als het ‘nee, tenzij’-principe. Geen automatisme dus, maar een uitzondering die telkens opnieuw moet worden afgewogen.

Terughoudend

Die afweging is volgens De Proost allesbehalve eenvoudig. “Gaat het om meer kennis over embryonale ontwikkeling? Om het voorkomen van ernstige genetische aandoeningen? Of om het verhogen van de slaagkans van IVF?” Al die doelen klinken belangrijk, zeker voor ouders met een onvervulde kinderwens. Maar juist daarom vraagt elk voorstel tijd, reflectie en dialoog.

Belangrijk detail: in landen waar embryokweek al langer is toegestaan, zoals België, worden maar weinig aanvragen ingediend. “Wetenschappers grijpen hier alleen naar als restembryo’s echt geen alternatief bieden. Dat laat zien dat ook zij hier terughoudend mee omgaan.”

Zorgvuldigheid

Veel ouders voelen intuïtief verschil tussen een embryo dat bedoeld is om een kind te worden, en een embryo dat speciaal voor onderzoek is gecreëerd. Volgens De Proost is dat ethisch verdedigbaar. “We kijken op meerdere manieren naar een embryo. Het heeft een intrinsieke waarde, het staat symbool voor menselijk leven, maar het heeft ook een relationele waarde.”

Een embryo uit een vruchtbaarheidsbehandeling is direct verbonden met een kinderwens en met toekomstige ouders. “Een onderzoeks-embryo staat in een andere context: die van wetenschap, kennis en betere zorg. Dat betekent niet dat het minder respect verdient, maar wel dat we er anders naar mogen kijken.”

Dat basisrespect is voor haar cruciaal. “Ongeacht hoe je de morele status van een embryo ziet, moet de omgang altijd zorgvuldig en waardig zijn.”

Glijdende schaal of bewuste keuzes

Een veelgehoorde zorg is de ‘glijdende schaal’: als we embryokweek puur voor onderzoek toestaan, waar stopt het dan? De Proost gebruikt liever een ander beeld. “Ik zie het niet als een glijbaan, maar als een trap. Je gaat alleen naar een volgende trede als je daar bewust voor kiest.”

Dat vraagt om duidelijke grenzen, wetgeving en voortdurende evaluatie. “En vooral om publieke dialoog. Niet alleen met wetenschappers en ethici, maar ook met ouders en burgers. Onze ideeën over vruchtbaarheid en menselijk leven veranderen door technologie. Denk aan hoe anders we nu naar IVF kijken dan in de jaren tachtig.”

Wereld van verschil

Voor mensen met erfelijke aandoeningen of vruchtbaarheidsproblemen kan dit onderzoek op termijn veel betekenen. “IVF heeft nog altijd een beperkte slaagkans en is mentaal enorm belastend,” zegt De Proost. “Meer kennis over de vroege embryonale ontwikkeling kan helpen om behandelingen te verbeteren.”

Tegelijk waarschuwt ze voor te hoge verwachtingen. “Wetenschap kost tijd. Maar voor sommige gezinnen kan betere kennis uiteindelijk wel een wereld van verschil maken.”

Wat is absoluut nodig?

Volgens De Proost zijn stevige waarborgen onmisbaar: een onafhankelijke beoordelingscommissie, transparantie over wat er gebeurt, en misschien zelfs betrokkenheid van een ouder- of burgerpanel. “Elke aanvraag moet apart worden beoordeeld. Niet routinematig, maar met de vraag: is dit proportioneel, en echt noodzakelijk?”

Haar kernvraag aan de samenleving is helder: welke kennis vinden we belangrijk genoeg om dit toe te staan, en hoe doen we dat op de meest respectvolle manier? Dat gesprek, benadrukt ze, mag nooit stoppen.