Ruth Smeets Kinderen Vandaag, 11:04

Leestijd: 4 minuten

Kinderpsycholoog Tischa Neve: ‘Zo leer je je kind eerlijk te zijn (zonder te straffen)’

Alle kinderen jokken weleens. Zo ook de zoon (9) van Kristel (38). Waar komt dit vandaan? En wat kun je als ouder het beste doen als je kind liegt? Kinderpsycholoog Tischa Neve geeft antwoord.

Kristel: “Onze, toen zesjarige, zoon werd eerder een beetje geplaagd en gepest op school. Thuis gaan we standaard het gesprek aan met onze kinderen over dit soort dingen, maar we merkten dat hij sommige voorvallen een beetje aandikte en dat hij andere dingen verzweeg. Ook loog hij weleens over een kwijtgeraakte voetbal: hij bleef volhouden dat hij niet wist waar die was, terwijl de bal later gewoon in de tuin van de buren bleek te liggen.

Hij is een streber en wil graag altijd alles goed doen. Daardoor is hij bang om fouten te maken en dat deze aan het licht komen. Als hij dan geen uitweg meer weet, verdraait hij zaken bewust of dikt hij ze aan, om zijn fout niet te hoeven toegeven of om meer aandacht te krijgen.”

Waarom liegen jonge kinderen?

Alle kinderen jokken weleens. Dat begint al rond het derde of vierde levensjaar, vertelt kinderpsycholoog en opvoeddeskundige Tischa Neve. “Hoe vaak en vanaf wanneer dit gebeurt, verschilt per kind en heeft te maken met taalontwikkeling, karakter en sociale groei. Jokken is een normaal onderdeel van de ontwikkeling. Peuters ontdekken hierdoor oorzaak en gevolg: wat gebeurt er als ik dit zeg of doe? Soms hebben ze een fase waarin ze iets meenemen van de opvang of uit de winkel, wat vooral te maken heeft met hun nog gebrekkige impulscontrole.

Ook de gewetensontwikkeling van kleine kinderen is nog niet helemaal ontwikkeld. Als ouder bén je het geweten van je kinderen. Pas als jij in de buurt bent, beseffen ze: ik heb iets fout gedaan. De waarheid verdraaien is dan de makkelijkste optie, bijvoorbeeld door te zeggen dat ze niet weten waar de bal is of dat ze hun broertje heus niet hebben geslagen.

Jokken vs. liegen

Belangrijk om te weten: jokken is iets anders dan bewust liegen. Voor echt liegen moet de zogenaamde theory of mind ontwikkeld zijn: het vermogen om je in een ander te verplaatsen en de gevolgen van je woorden en daden te overzien. Dat ontstaat meestal rond het vijfde of zesde levensjaar. Daarvóór komt jokken vaak voort uit fantasie en nieuwsgierigheid. Jonge kinderen leven nog in een magische wereld, waarin fantasie en werkelijkheid door elkaar lopen. Soms geloven ze iets echt of willen ze het gewoon heel graag.

Jokken is een normaal onderdeel van de ontwikkeling.

Waarom liegen pubers?

Bij pubers heeft liegen weer een andere functie. Zij gebruiken het om grenzen te verkennen, hun privacy te beschermen of onder consequenties uit te komen. Dat hoort bij het proces van loskomen van je ouders. Soms speelt mee dat ze een ander willen beschermen of zelf onder druk staan. Wie slecht in zijn vel zit, houdt spijbelgedrag of een slecht cijfer misschien liever voor zichzelf. Pas als een puber structureel liegt, is het goed om te kijken naar jullie onderlinge relatie. Is het contact met jou veilig genoeg om eerlijk te zijn?

Zó leer je je kind om eerlijk te zijn

Eerlijkheid kun je als ouder alleen verwachten als je kind zich veilig voelt. Zeggen dat je eerlijkheid waardeert, maar je kind vervolgens keihard afrekenen op de waarheid, werkt averechts. Streng straffen leert een kind dat eerlijk zijn gevaarlijk is. Creëer dus een sfeer waarin fouten maken mag, en waarin consequenties duidelijk zijn maar niet afschrikken.

Ook jouw eigen gedrag telt mee. Als jij zelf regelmatig een leugentje vertelt, bijvoorbeeld als je afspraken afzegt omdat je zogenaamd ziek bent, dan leert je kind dat de waarheid rekbaar is. Stel jezelf daarom de vraag: wat zien ze bij mij? Dit bepaalt voor een groot deel of en hoe je kind eerlijk durft te zijn naar anderen.

Mijn kind liegt, dus tijd voor actie

Jokken of liegen is pas zorgelijk als het structureel gebeurt, uit schaamte of angst. Dan is het geen experimenteren meer, maar zelfbescherming. Onderzoek wat erachter zit: waarover liegt je kind? Wie heeft hierbij belang? Voelt je kind zich onveilig en wat heeft het nodig om zich weer goed in zijn vel te voelen?

Eerlijkheid is een leerproces. Af en toe een leugentje om bestwil helpt kinderen ontdekken: voelt dit goed of niet? En zou ik het een volgende keer hetzelfde aanpakken? Bespreek samen wat er gebeurde, zonder het goed te praten. Vraag: hoe voelde dat voor jou? Vond je het spannend om eerlijk te zijn? Kijk samen hoe het de volgende keer beter lukt om eerlijk te zijn en waarom het nu niet is gelukt. Zo leren kinderen dat eerlijkheid belangrijk is en dat ze fouten mogen maken, zolang ze ervan leren.”

* Om privacy-redenen is er een schuilnaam gebruikt. De echte naam is bekend bij de redactie.