Sofie Vissers Schoolkind Vandaag, 09:03

Leestijd: 4 minuten

Onderwijsdeskundige Marieke Ligtenberg: ‘Wat als we stoppen met onderwijs en beginnen met opgroeien en leren?’

Marieke Ligtenberg is onderwijsexpert en werkte ze dertig jaar in en met scholen, van leerkracht tot intern begeleider en onderwijsleider. Marieke: “Wat mij raakt, is dat we het al decennia lang ‘onderwijs’ noemen en het nog steeds bijna hetzelfde inrichten, vooral hoofdgericht. Maar wat als we het opgroeien en leren zouden noemen? Wat als we samen het leven leren leven, waarin iedereen gehoord wordt en dus ook het kind?” Marieke schreef eerder voor J/M Ouders een artikel over de 70.000 thuiszitters die ons land telt, dat veel reacties losmaakte. Deze week schrijft zij een column over het onderwijs dat mag transformeren naar opgroeien en leren.

“Er is iets aan het schuiven. We voelen het allemaal. De cijfers, de tekorten, de thuiszitters, ze vertellen maar een deel van het verhaal. Onder dat alles ligt iets groters: het oude model van onderwijs houdt het niet meer bij. We leven, zoals Jan Rotmans zegt, niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk. De wereld versnelt. De aarde warmt op. Kunstmatige intelligentie denkt met ons mee, soms zelfs voor ons. Meningen botsen harder dan ooit. Kinderen groeien op in een tijd waarin bijna alles meetbaar is, behalve wat er werkelijk toe doet: richting, betekenis, innerlijk kompas. Misschien is dat wel de kern van wat er moet veranderen: niet de kinderen, maar ons beeld van leren.

Wat leren echt betekent

Onderwijs ging lang vooral over kwalificatie: kennis, cijfers, diploma’s. Een beetje over socialisatie: hoe je meedoet en past in het geheel. Maar wat we onderweg verloren, is wat pedagoog Gert Biesta subjectificatie noemt: leren om als mens te verschijnen, niet als object dat gevormd wordt, maar als zelf handelend individu dat keuzes maakt, vragen stelt en verantwoordelijkheid draagt.

Subject worden is geen eenmalige stap, maar een levenslange oefening: telkens opnieuw bepalen wat je doet, waarom je het doet en wie je wilt zijn te midden van alles wat op je afkomt. Dat is de essentie van onderwijs: niet gehoorzaamheid leren, maar vrijheid leren dragen.

Van onderwijs naar opgroeien en leren

We zijn vergeten dat onderwijs niet alleen over leren gaat, maar over opgroeien. Opgroeien is rommelig, menselijk, cyclisch. Kinderen groeien niet in rechte lijnen, maar in lagen, van binnen naar buiten. In mijn visie op Opgroeien en leren doorloopt ieder kind, van peuter tot jongvolwassene, zes lagen van groei:

• Ontdekken – Wie ben ik?
  Spel, verwondering, nieuwsgierigheid: de basis van zelfkennis.
• Verbinden – Wie is de ander?
  Leren leven met verschillen, in vriendschap én conflict.
• Zorgen – Hoe leef ik met de aarde?
  Bewustwording dat we deel zijn van een groter geheel.
• Begrijpen – Hoe werkt de wereld?
  Nieuwsgierigheid, onderzoek en kritisch denken – in een tijd waarin AI en informatie overal zijn.
• Positioneren – Wat is mijn plek in de samenleving?
  Oefenen met verantwoordelijkheid, rechtvaardigheid en democratie.
• Creëren – Wat breng ik de wereld?
  Ontdekken wat je wilt bijdragen, niet omdat het moet, maar omdat het klopt.

Dat is leren in zijn volle betekenis. Niet als voorbereiding op het leven, maar als het leven zelf.

Wat er echt moet veranderen

We mogen het klaslokaal weer zien als een gemeenschap van groei. Een plek waar kennis niet verdwijnt, maar betekenis krijgt. Waar kinderen niet alleen leren hóe de wereld werkt, maar ook hoe zij zélf in die wereld kunnen handelen: als vrije, denkende, voelende mensen. Dat vraagt niet om nieuwe regels, maar om moed. Moed om te vertragen, luisteren en te vertrouwen dat ontwikkeling niet lineair is, maar levend We hoeven niet méér te doen. We hoeven anders te kijken. Naar kinderen. Naar elkaar. Naar wat leren werkelijk betekent.

De oogst van echt leren

Wanneer we leren weer verbinden met leven, oogsten we geen cijfers, maar mensen die in beweging durven komen. Kinderen die vrede sluiten met zichzelf en de wereld. Die denken én voelen. Die handelen vanuit innerlijke kracht. Die weten: ik ben niet hier om te passen, maar om bij te dragen. Dat is de oogst van wezenlijk leren: niet te meten, maar te herkennen aan de glans in de ogen van een kind dat weet: ik doe ertoe.

Een uitnodiging, vanuit mij

Ik zie het al gebeuren. In scholen waar stilte terugkeert. Waar teams durven vertragen. Waar kinderen weer iets te zeggen krijgen. Ik ontmoet zoveel leerkrachten en schoolleiders die voelen dat het anders moet, en willen, maar nog niet precies weten hóe. Dat is niet zwak, dat is de drempel van vernieuwing.

We zijn zo lang gewend geraakt aan vaste structuren, dat het spannend is om echt te bewegen.
Veranderen roept altijd iets op. Maar ik geloof dat dit precies is waar moed begint: in dat moment waarop we niet meer kunnen terugvallen op wat was, en nog niet weten wat komt – maar toch kiezen om te luisteren.

Wanneer we kiezen voor Opgroeien & Leren als nieuw fundament, zeggen we tegen onze kinderen en tegen onszelf dat het hele leven het leven is. Dat leren niet stopt bij de deur van een klaslokaal, maar doorgaat in elk gesprek, elke keuze, elke ontmoeting. Overal, met iedereen. Voor mij is het niet de vraag óf we gaan, maar hoe. En ik geloof dat we al onderweg zijn.”

Verbonden expert

Marieke Ligtenberg

Onderwijsexpert

Marieke is onderwijsexpert en woont in Brabant. Al meer dan dertig jaar werkte ze in en met scholen, van leerkracht tot intern begeleider en onderwijsleider. Altijd met beide voeten in de klei, dicht bij kinderen en wat zij nodig hebben om echt te groeien. »

• Onderwijsdeskundige Marieke Ligtenberg: ‘Wat als we stoppen met onderwijs en beginnen met opgroeien en leren?’
• Onderwijsdeskundige Marieke Ligtenberg: ‘Wat 300 ouders mij vertelden over thuiszitters’
• ‘Mijn kind kán gewoon niet meer naar school’ – onderwijsexpert over de 70.000 thuiszitters