Loth van Veen Opvoeden Vandaag, 13:03

Leestijd: 5 minuten

Column Loth in Zweden: ‘Waarom Zweden veel minder prestatiedruk kent dan Nederland’

Loth van Veen (40) is moeder van Pepijn (9), Stach (7) en Teun (5). Ze woont sinds de zomer van 2024 in Zweden waar ze samen met haar man Thomas een oud huis in het bos renoveert. Loth is docente, zelfstandig ondernemer en ze verkent het Zweedse onderwijs en de Zweedse manier van opvoeden. Ze schrijft iedere maand over wat haar opvalt en deze week gaat het over prestatiedruk in Zweden.

“Zweden wordt vaak voorgesteld als een kinderparadijs. Een land waar kinderen pas laat beginnen met school, waar minder getoetst wordt en waar spel en ontwikkeling belangrijker zijn dan cijfers. ‘Laat het kind kind zijn’ lijkt de gedachte. Maar is dit ook echt zo? Ervaren Zweedse kinderen dan echt geen prestatiedruk? En leren ze dan wel iets? Loth stond jarenlang voor de klas in het Nederlandse onderwijs en werkt sinds een jaar op een Zweedse school. ‘Sprookjes bestaan niet’ dacht zij. Of toch wel?

Stil zitten

‘Een twee drie, handen op je knie. Handen in je zij, kijk allemaal naar mij!’ mijn zoontje (5) kon dit opdreunen: hiermee vroeg de juf de aandacht van de kleuters in de klas. En inderdaad: de Nederlandse vier- en vijfjarigen bleken goed en stil te kunnen zitten en te kunnen wachten op hun beurt.

Mijn zoontje moest behoorlijk wennen toen hij overstapte op de Zweedse förskola. Het leek precies op de Nederlandse peuterspeelzaal, zo vertelde hij. En inderdaad, er wordt wat afgespeeld. Het is kleinschalig en huiselijk. De dagen zijn vaak wat korter, er wordt warm geluncht en alle kinderen rusten even tijdens het middaguur. En waar Nederlandse kleuters verspreid over een schooldag al zo’n 45 tot 90 minuten per dag in de kring zitten, beperkte het stilzitten zich hier tot 10 minuutjes per dag.  

Informeel

Er wordt wel geleerd (er is een nationaal curriculum voor de förskola en de leerkrachten zijn relatief hoogopgeleid) maar dat gebeurt voornamelijk informeel. Waar mijn zoontje de eerste weken regelmatig klaagde dat hij ‘alweeeeer naar het bos moest’ trekt hij nu zijn buitenspeelpak ’s ochtends zelf al aan en loopt hij voorop, op zoek naar takken en blauwe bessen.

Het Zweedse onderwijssysteem

In Zweden gaan kinderen vanaf dat ze ongeveer 1.5 jaar oud zijn naar de förskola. Pas in het jaar dat kinderen zes jaar oud worden, gaan zijn naar de Grundskola. Daar blijven zij tot dat ze zestien (!) jaar oud zijn. Alle kinderen volgen daar hetzelfde curriculum, met de vakken Zweeds, Engels en Wiskunde als kernvakken. Daarnaast zijn er vakken als natuuronderwijs, maatschappijleer, gym, textiel, houtbewerken en beeldende vorming.

Zweden kent geen vroege selectie. Tot hun zestiende jaar leren alle kinderen hetzelfde en zitten zij bij elkaar in de klas. Daarna gaan alle leerlingen naar het ‘gymnasium’. Daar kunnen ze kiezen uit 18 verschillende programma’s, die variëren in zwaarte. Voor de programma’s heb je een bepaald aantal punten nodig, die je verzameld hebt op de Grundskola.

Tot leerjaar 5 (dan zijn leerlingen ongeveer 12 jaar oud) zijn er geen cijfers en geen rapporten. Wel voeren wij als ouders, samen met onze kinderen en de leerkracht regelmatig een ontwikkelgesprek. Vanaf jaar 6 krijgen de leerlingen beoordelingen (A tot en met F). In jaar 3, 6 en 9 zijn er nationale toetsen. Alle kinderen in Zweden maken diezelfde toetsen.  

Is er dan geen prestatiedruk?

In vergelijking tot Nederland is er zeker voor kinderen tot twaalf jaar, veel minder druk om te presteren. Geen toetsen, geen rapporten en niemand blijft zitten (dat bestaat hier niet). De schooldagen zijn kort, de vakanties lang en er is veel ruimte voor buitenspelen en spelenderwijs leren. Het Zweedse begrip lagom (niet te veel, niet te weinig) lijkt ook in het onderwijs door te klinken.

Maar: sprookjes bestaan niet. De druk voor kinderen wordt hier zo lang mogelijk uitgesteld, maar bestaat hier ook. In leerjaar 6 verschijnen er ineens letters (A tot F) op het rapport. Voor sommige leerlingen is het een reality check dat die beoordelingen doorslaggevend kunnen zijn voor de toegang tot bepaalde programma’s op het gymnasium en dat leidt ook hier voor jongeren tot stress en mentale klachten.

Maar leren ze dan wel iets?

Prestatiedruk is niet nodig om tot leren te komen. Sterker nog, bij jonge kinderen werkt die druk vaak averechts. Zij hebben vooral een speelse en veilige omgeving nodig. Naarmate kinderen ouder worden, hebben ze geen druk (externe verwachtingen) nodig, wel uitdaging. Het Zweedse onderwijs biedt voor gemiddelde leerlingen voldoende uitdaging, is mijn inschatting. Er wordt ook wel gedifferentieerd, maar minder dan in Nederland. Plusklassen heb ik hier nog niet voorbij zien komen. Ik kan me voorstellen dat het systeem voor sterkere leerlingen soms te weinig uitdagend is.

PISA-resultaten (Programme for International Student Assessment, een groot internationaal onderzoek naar onderwijsresultaten) laten zien dat Zweedse kinderen bovengemiddeld presteren, maar niet in de top zitten. Eigenlijk net als Nederlandse kinderen. Nederland scoort hoger in wiskunde, Zweden iets beter in lezen en wetenschap. Er wordt hier dus ook voldoende geleerd, maar de focus op wat, hoe en wanneer verschilt ten op zichte van Nederland.

Opgejaagd

Prestatiedruk bestaat in Zweden ook. Maar een belangrijk verschil is dat die zo lang mogelijk wordt uitgesteld. Kinderen krijgen hier de tijd en ruimte om zich te ontwikkelen, zonder dat hier te veel druk op staat. Het voelt hier minder opgejaagd. En ja, uiteindelijk tellen cijfers hier ook mee. Maar wel pas als kinderen (in theorie…) beter in staat zijn om om te gaan met deze druk.

Als je meer wilt weten over de verschillen tussen het opgroeien in Nederland en in Zweden, raad ik je de podcast Opgejaagd aan. Je volgt hierin de persoonlijke zoektocht van de van oorsprong Zweedse journalist Jennifer Pettersson. Zij twijfelt of zij haar jonge kinderen niet beter kan laten opgroeien in Zweden.

Verbonden expert

Loth van Veen

Docente en auteur

Loth is docente, auteur, eigenaar van Intermijn en moeder van Pepijn (9), Stach (7) en Teun (5). Loth is opgeleid als docent en gaf jarenlang les in het voortgezet onderwijs en het hbo. Sinds de zomer van 2024 woont Loth met haar gezin in Zweden. Ze renoveert daar een oud huis en verkent het onderwijs in Scandinavië. »

• Column Loth in Zweden: ‘Waarom Zweden veel minder prestatiedruk kent dan Nederland’
• Column Loth van Veen in Zweden: ‘Waarom je niet moet emigreren met kinderen’
• Loth van Veen in Zweden: ‘Hoe kinderen hier leren van vuurtje stoken en messen gebruiken’