Loth van Veen
Loth van Veen Opvoeden Gisteren, 
Leestijd: 6 minuten

Columnist Loth (40) in Zweden: ‘Hierom hebben we op school geen broodtrommelstress en ongelijke kansen’

Loth van Veen (40) is moeder van Pepijn (9), Stach (7) en Teun (5). Ze woont sinds de zomer van 2024 in Zweden waar ze samen met haar man Thomas een oud huis in het bos renoveert. Ze is docente, zelfstandig ondernemer en ze verkent het onderwijs en de manier van opvoeden in Zweden. Ze schrijft iedere maand een column over wat haar opvalt en deze week gaat het over de lunches op school in Zweden.

“Sinds we in Zweden wonen is gesprek nummer één na schooltijd: de warme lunch. De ene dag wordt er vol enthousiasme verteld (laat me raden: het waren gehaktballetjes met vossenbessenjam) en de andere dag wordt er geklaagd (bloedworst is geen favoriet hier thuis). En soms stelt het menu ons voor raadsels. Een pizzasalade? Is dat een salade met stukjes koude pizza er doorheen? Onze vijfjarige kreeg het niet uitgelegd. En op verzoek van onze zeven- en negenjarige maken we nu thuis regelmatig vis met een laag van tomatensaus en cornflakes er overheen. Tsja, het is ehm… even wennen.  

Gelijke kansen dankzij de warme lunch

De warme schoollunch bestaat al zestig jaar hier in Zweden, net als in Frankrijk. Engeland en Finland. Waarom? Dit heeft alles te maken met hoe Zweden kijken naar gelijkheid, gezondheid en onderwijs: als je alle kinderen elke dag een voedzame maaltijd voorzet, hebben alle kinderen wat dat betreft gelijke kansen. Geen kind leert immers goed op een lege maag.

Elke dag naar een restaurant

De warme lunch wordt echt gezien als een onderdeel van de schooldag. “Het is net alsof je iedere dag met al je vrienden naar een restaurant gaat, zo gezellig!” zegt mijn oudste zoontje. En stiekem is het ook nog eens harstikke leerzaam: van netjes je handen wassen voor het eten tot op je beurt wachten bij het opscheppen en van nieuwe gerechten uitproberen tot het afruimen: we plukken hier thuis echt de vruchten van.

De lunch bestaat uit een buffet met salade, een dagelijks wisselende warme maaltijd die we van tevoren online kunnen opzoeken, (vaste prik op zondagavond), uiteraard wat knäckebröd en een glas melk of water. Je eet zoveel of zo weinig als je wilt, hoewel de juf van mijn zoontje bij kleine eters af en toe gewoon een lepel extra opschept. En ja: de favoriete gehaktballetjes zijn gelimiteerd: maximaal negen per kind. Voor kinderen met dieetwensen is er een aangepast buffet. Er is iedere periode een vaste tafelindeling en de leerkrachten lunchen mee. Er mag gezellig gepraat worden en af en toe gaat het stoplicht aan de muur op rood, dan is het de bedoeling dat er even in stilte gegeten wordt.

Na het eten ruimen de kinderen hun eigen bord af en klinkt er een ‘tack för måltiden’ aan de keuken. De resterende tijd van het uur wordt gebruikt om buiten te spelen.

Geen trommel, geen stress

Ik weet nog goed dat ik me de eerste schooldag realiseerde: nooit meer broodtrommels klaarmaken! Niet dat het zo’n enorm karwei was, maar toch. Je probeert er iets gezonds van te maken, maar je hebt ook te maken met klasgenoten (‘iedereen krijgt een liga mee mam!) en praktische uitdagingen (help geen brood ontdooid!). En ’s avonds zetten we nu zonder schuldgevoel een broodmaaltijd of een soepje op tafel: de warme maaltijd is immers al binnen!

Nou, klinkt goed toch? Waar wachten we in Nederland dan nog op? Waarom bieden wij die warme schoollunch in Nederland niet aan?

We nemen er geen tijd voor

Een blik op de foto’s van het Instagramaccounts ‘DailyDutchLunch’ leert je: wij Nederlanders zijn niet goed in lunchen. Schrale witte bolletjes met kaas, broodjes chocopasta die achter de computer opgegeten worden. Het ontbreekt ons duidelijk aan tijd, aandacht en liefde voor de middagmaaltijd. We houden het graag snel en simpel.

Dit geven we, logisch, ook door aan onze kinderen. In het onderwijs zijn er geen wettelijke richtlijnen voor pauzetijden. Schoolbesturen bepalen zelf hoe lang er geluncht wordt en dit verschilt daardoor per school. Bij scholen met een continurooster of een vijf-gelijke-dagen model (waarbij alle kinderen op school blijven tijdens de lunch) is er meestal 15 minuten tijd om te eten en 15 minuten de tijd om te spelen. Het beeld van dertig zwijgende kinderen met een broodtrommel op schoot, starend naar het filmpje op het digibord, staat mij nog helder voor de geest.

De leerkrachten op onze Zweedse school vielen om van verbazing toen ik dit vertelde. Hier duurt de schooldag van 8 tot 13.30 uur en wordt er in die tijd twee of drie keer buiten gespeeld (afhankelijk van het leerjaar). Weer of geen weer. En de middagpauze duurt in totaal een uur.

Scholen zijn (nog) niet klaar voor deze ‘extra’ taak

“Scholen moeten al zo veel” is een veelgehoorde uitspraak in het onderwijsveld in Nederland. Een geef ze eens ongelijk. We bedenken in Nederland regelmatig dingen die het onderwijs ‘er nog wel even bij kan doen’, terwijl leerkrachten het al zo druk hebben. Hoe dan?

Hier in Zweden zijn het niet de leerkrachten die de lunch bereiden. Er is een grote professionele keuken in het dorp waar koks de maaltijden bereiden. Er komt ook logistiek bij kijken: alle maaltijden moeten naar de scholen toegebracht worden. Op scholen zijn eetzalen met tafels en stoelen en een groot buffet waar de kinderen langs lopen. Kortom: het is niet iets dat je ‘zomaar even’ invoert.  

De overheid financiert het (nog) niet

De Nederlandse overheid investeert nog niet in dagelijkse warme lunches op scholen. Te duur? Valt te bezien. Het aanleren van een gezond eetpatroon aan jongere kinderen, voorkomt later zorgkosten. Ook blijkt uit onderzoek dat gezonde schoollunches leiden tot beter leerprestaties, met een verminderde uitval als gevolg. Tel daarbij op dat kinderen uit gezinnen met geldzorgen dan ook een gezonde lunch eten, wat later weer (duurdere) maatregelen kan voorkomen.

Gelukkig lijkt er dan ook verandering aan te komen en draait er een aantal pilots in Nederland, zoals het Programma Schoolmaaltijden, een samenwerking tussen het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), het Jeugdeducatiefonds en het Rode Kruis. Dit programma biedt gratis ontbijt of lunch aan op basisscholen en middelbare scholen, met name gericht op scholen waar minstens 30 procent van de leerlingen uit een gezin met een laag inkomen komt.

We bepalen graag zelf wat ons kind eet

“Hij lust geen water” hoorde ik ooit een moeder zeggen tegen de leidster van de peuterspeelzaal in Nederland. En zette het pakje sap op tafel tussen alle waterflessen van de andere kinderen. Nederlandse ouders bepalen graag zelf wat en wanneer hun kind eet.

Frédérique Rongen is gezondheidswetenschapper aan de Vrije Universiteit Amsterdam en deed onderzoek naar de mogelijke invoering van de warme schoollunch en zag dit ook: ‘opvallend is dat de argwaan vooral bij ouders lijkt te liggen. Die zijn vaak terughoudend en bezorgd. Eet mijn kind dan wel genoeg, en valt er iets te kiezen?’ vertelt zij in een interview.

Tsja, we zijn er dus nog niet. Maar nu we hier dagelijks de voordelen van de warme lunch op school ervaren, zeg ik: we moeten af van de grote verschillen tussen broodtrommels in Nederland. We moeten af van de broodjes kaas en chocopasta. Af van het snelle eten, al dan niet achter een scherm. Voeding is te belangrijk om enkel aan de keukentafel thuis over te laten. Het is geen luxe maar een noodzaak.

En nu ga ik mijn visschotel met cornflakes uit de oven halen.

Hej då! Oftewel: tot ziens!”

Verbonden expert
Loth van Veen
Loth van Veen
Docente en auteur
Loth is docente, auteur, eigenaar van Intermijn en moeder van Pepijn (9), Stach (7) en Teun (5). Loth is opgeleid als docent en gaf jarenlang les in het voortgezet onderwijs en het hbo. Sinds de zomer van 2024 woont Loth met haar gezin in Zweden. Ze renoveert daar een oud huis en verkent het onderwijs in Scandinavië. »

Foutje gezien? Mail ons. Wij zijn je dankbaar.

Ieder weekend het beste van J/M Ouders in je mailbox 👪

Start je weekend goed met onze mooiste verhalen.