Ruth Smeets Leeftijd Vandaag, 16:33

Leestijd: 6 minuten

Schermvrij opvoeden? Expert Marloes Jonker waarschuwt voor déze valkuilen

Hoeveel schermtijd geef je je kind? En op welke leeftijd geef je een kind een smartphone? Schermvrij opvoeden is een veelbesproken onderwerp. Vandaag (11 november) verschijnt het boek Smartphonevrij Opgroeien van psycholoog Thijs Launspach. Maar hoe wenselijk is zo’n opvoeding écht?

Veel meer tijd, rust en ruimte om ongestoord te spelen, de vrijheid om een mening te vormen zonder de druk van sociale media en digitale bevestiging van ‘likes’ en status, meer focus en concentratievermogen, veel meer oefentijd met offline sociale vaardigheden en betere slaap. Het zijn zomaar een aantal voordelen die Launspach noemt in zijn boek Smartphonevrij Opgroeien, dat vanaf vandaag in de winkels ligt.

Launspach pleit voor een nieuwe sociale norm, die alleen ontstaat wanneer ouders, scholen en gemeenschappen samen het gesprek aangaan. Het is immers niet makkelijk om tegen de stroom in te roeien als de hele klas een telefoon heeft. Juist daarom pleit hij voor een ander verhaal, zónder scherm in de handen van onze kinderen. Het resultaat dat hiermee gepaard zou gaan klinkt als een ware utopie.

Is schermvrij opvoeden realistisch?

Zoals doorgaans het geval is bij een utopie, is dit een wensdroom die ver afstaat van de realiteit. Sterker nog: schermtijd is niet per definitie schadelijk voor kinderen ouder dan twee jaar. Dit stelt ook schermtijdcoach Marloes Jonker. Het gaat mis bij het gebrek aan balans, begeleiding en bescherming. “Té veel schermtijd kan gevolgen hebben voor de gezondheid en ontwikkeling van kinderen, bijvoorbeeld als het gaat om beweging, buitenspelen, sociale interactie en slaap. De balans tussen schermtijd en andere activiteiten is dan zoek.”

Wat betreft controle ziet ze dat ouders hun kinderen vaak te vrij laten in de invulling van hun schermtijd en de risico’s niet overzien. “Ze denken dat hun kind ‘veilig’ thuis op de bank of in de slaapkamer zit, terwijl het kind misschien op Roblox wordt ingepalmd door een onbekende met verkeerde bedoelingen, naar gewelddadige filmpjes kijkt of online wordt gepest. Het world wide web heeft veel leuke, maar helaas ook veel donkere kanten.”

In Nederland geldt het gebrek aan balans vooral bij kinderen vanaf tien jaar, zo legt ze uit. Zij brengen doorgaans meer tijd door op hun schermen dan de nieuwe overheidsrichtlijnen voorschrijven. En ook de groep allerjongsten brengt gemiddeld te veel tijd online door. Voor zulke kleintjes, onder de twee jaar, is schermtijd aantoonbaar niet bevorderlijk voor de ontwikkeling.

Vanaf welke leeftijd mag je kind een smartphone?

Daarom pleit Jonker ervoor om kinderen pas een telefoon te geven vanaf groep acht, net zoals de overheidsrichtlijn voorschrijft. Langer wachten, zoals volgens boeken als Smartphonevrij Opgroeien wenselijk is, kan natuurlijk ook, maar werpt volgens haar niet per se zijn vruchten af. “Een kind van elf of twaalf jaar staat meestal meer open voor ouderlijk advies en begeleiding dan een kind dat al naar de middelbare school gaat en vol in de puberteit zit.” Met andere woorden: begeleid en bescherm een kind met die eerste telefoon zolang je nog een beetje invloed hebt.

Wel adviseert ze om kritisch te zijn op welke apps je toestaat en om je verdiepen in de ouderlijke instellingen. “Wacht met sociale media tot je kind minimaal vijftien is, geheel volgens de nieuwe overheidsrichtlijn. Of geef de eerste jaren geen ‘slimme telefoon’ (smartphone), maar een ‘dumbphone’ zonder apps en internettoegang, waarmee je kind alleen kan bellen en sms’en. Zo’n toestel kost een paar tientjes en met een sim only-abonnement zonder data ben je bovendien een stuk goedkoper uit.”

Waarom kinderen digitale verkeersles nodig hebben

Volledig schermvrij opvoeden is volgens Jonker dus niet noodzakelijk. “Wel is er meer aandacht nodig voor digitale geletterdheid en mediawijsheid in het onderwijs. Dat helpt kinderen om een eigen mening te vormen en kritisch te denken, ook over zaken waarmee ze vroeg of laat te maken krijgen via digitale media. Ze krijgen al verkeersles op school, waarom geven we daar geen digitale verkeersles bij, net als burgerschapsonderwijs? Zo leren ze over de kansen en gevaren van internet, sociale media en AI. Denk aan onderwerpen als nepnieuws, privacy en wachtwoorden, online pesten, gamen, sociale media en omgaan met influencers en reclame. Dat kunnen wij ouders niet alleen, we hebben het onderwijs echt nodig.”

Gezond schermgebruik

Natuurlijk ziet Jonker ook hoe schermen ervoor kunnen zorgen dat kinderen constant zijn afgeleid en multi-tasken. “Dat is inderdaad slecht voor de ontwikkeling van hun concentratievermogen en denkbrein. Gedachteloos urenlang allerlei TikTok- of YouTube-shorts filmpjes kijken is niet bevorderlijk, maar er zijn ook bewuste keuzes, zoals een leuke game waaraan je kind plezier beleeft of een bewust uitgekozen Netflix-film. Door deze af te wisselen met offline spelletjes, lezen, sporten en bijvoorbeeld het bespelen van een muziekinstrument, stimuleer je ‘single tasking’.”

Gedachteloos urenlang allerlei TikTok- of YouTube-shorts filmpjes kijken is niet bevorderlijk, maar er zijn ook bewuste keuzes.

Een goed voorbeeld doet hierbij volgen, aldus de schermtijdcoach. “Als wij in het bijzijn van onze kinderen veel schermen gebruiken, gaan zij dat ook doen. Uit onderzoek blijkt zelfs dat dit een van de grootste risicofactoren is voor overmatig schermgebruik van kinderen. Met alle gevolgen van dien. Kijk daarom kritisch naar je eigen gedrag en leg bijvoorbeeld alle telefoons weg tijdens het avondeten.”

Gulden middenweg

Vrijwel iedereen zal het erover eens zijn: het gaat erom dat we onze kinderen helpen gezond, bewust en veilig digitale media te gebruiken. “Daarvoor hoeven ze inderdaad niet al op jonge leeftijd met schermen in aanraking te komen, maar tijdens de puberteit is het wel vaak aan de late kant. Dan staan ze niet meer zo open voor jouw advies en begeleiding”, aldus Jonker. Duidelijke grenzen aan de tijd, inhoud en plaats van het schermgebruik van je kind zijn dus essentieel. “Durf ‘nee’ te zeggen. Zoek de verbinding met je kind door interesse te tonen in diens online leefwereld. En bedenk samen schermtijdregels die jullie ook naleven, want daar gaat het vaak mis.”

Ze pleit voor een gulden middenweg. “Laten we schermtijd en smartphones niet beschouwen als ‘het grootste kwaad’, maar laten we ook niet naïef zijn. Er zit veel tussen het helemaal verbieden van schermtijd en kinderen te jong online loslaten.”

Het boek Smartphonevrij opgroeien is vanaf vandaag te koop.