Lisette Gerbrands Opvoeden Gisteren, 13:02

Leestijd: 3 minuten

Waarom perfectionisme bij kinderen steeds vaker voorkomt en wat jij volgens orthopedagoog als ouder kunt doen

Waarom raakt een kind va acht volledig in paniek van één foutje in een rekensom? Waarom durft een zelfverzekerd ogend kind niet aan een knutsel te beginnen uit angst dat het “mislukt”? Perfectionisme komt vaker voor bij basisschoolkinderen dan veel ouders denken.

Orthopedagoog Ard Nieuwenbroek ziet in zijn praktijk dagelijks hoe deze patronen ontstaan, én hoe ouders hun kinderen kunnen helpen om weer lucht en vertrouwen te vinden.

Dieperliggende angst

Volgens Ard ontstaat perfectionistisch gedrag nooit zomaar. “De basis hiervan zijn dieperliggende angsten,” legt hij uit. “Vaak is dat de angst om niet te voldoen aan verwachtingen van ouders of leerkrachten. Perfectionisme is eigenlijk altijd een poging om angst te beheersen.”

Kinderen willen bevestigd krijgen dat ze ertoe doen. Ard noemt dat zelfvalidatie: het besef dat je betekenis hebt, los van je prestaties. “Perfectionistische kinderen proberen dat gevoel te verdienen door hun best te doen, alles perfect te doen. Maar dat werkt averechts: ze worden juist een ‘subject van bezorgdheid’. Ouders gaan zich zorgen maken, precies wat het kind níet wilde. Zo ontstaat een vicieuze cirkel.”

Problematisch perfectionisme

Een kind mag natuurlijk graag iets goed willen doen. Maar Ard ziet een duidelijk verschil tussen gezonde inzet en belemmerend perfectionisme: “Bij perfectionisme is goed nooit goed genoeg. Kinderen gaan tot voorbij het gaatje. Ze stellen onrealistische doelen en kunnen nauwelijks omgaan met kleine foutjes.” Vaak zie je eerst onzekerheid: veel vragen stellen, spanning bij nieuwe situaties, faalangst. “Perfectionisme is soms pas later zichtbaar,” zegt Ard. “In hun werkwijze, in de rigiditeit, of in de uitputting die ze laten zien.”

Onbedoeld versterken

Een belangrijke factor is hoe kinderen leren kijken naar hun eigen kunnen. Ard verwijst naar het bekende werk van psycholoog Carol Dweck, die het verschil beschreef tussen een vaste mindset (“zo ben ik nu eenmaal”) en een groeimindset (“ik kan leren, ik kan beter worden”).

“Perfectionisten hebben meestal een vaste mindset,” zegt Ard. “Ze willen vooral bewijzen dat ze talent hebben. Alleen het resultaat telt. Fouten zijn bedreigend.” Taalgebruik van ouders speelt daarbij een grote rol. Ard geeft twee voorbeelden: “Goed gedaan, dat is heel slim van jou!” versterkt een vaste mindset. “Goed gedaan, ik zie dat je er hard aan hebt gewerkt!” stimuleert groei en ontspanning. “Voor kinderen is die nuance enorm belangrijk,” zegt hij. “Het kan hen stap voor stap bevrijden uit de tirannie van het perfecte resultaat.”

Frustratie-uitbarstingen

Bij huiswerk, spel of sport kan frustratie hoog oplopen. Ouders reageren dan vaak automatisch: sussen, uitleggen, oplossingen aandragen. Maar Ard raadt aan om juist niet in de oplossingsstand te schieten. “Reageer niet bestraffend en geef niet meteen advies. Stel open vragen vanuit verwondering: ‘Wat gebeurde er?’ of ‘Waar merkte je dat het moeilijk werd?’ Zo help je je kind om emoties te verwoorden in plaats van ze weg te duwen.”

De maatschappij speelt volgens Ard ook een grote rol. “Kinderen groeien op in een wereld waarin alles perfect moet lijken. Kijk naar social media: wanneer doe je ertoe, wanneer hoor je erbij? Dat zijn dagelijkse uitdagingen.” Ook op school kunnen prestaties centraal komen te staan. “Kinderen met een leerstoornis ervaren dat extra sterk: ze merken een kloof tussen wat ze willen en wat lukt. Dat kan perfectionisme versterken.”

Belangrijkste tip

Ard hoeft er niet lang over na te denken: de manier van feedback geven. “Als je steeds benadrukt hoe slim of begaafd een kind is, kan dat beangstigend zijn. Dan voelt een kind: ‘Ik moet dit niveau vasthouden.’ Maar taakgerichte feedback, gericht op inzet, strategie en stappen, stimuleert ontwikkeling. Zeg niet: ‘Wat ben jij slim!’ maar: ‘Ik zie hoeveel aandacht je eraan gaf.’ Dat is de sleutel om perfectionisme te doorbreken.”