Redactie Straffen en Belonen 19 jun 2018, 11:43

Leestijd: 9 minuten

Durf streng te zijn

Stel je voor: ze helpen uit zichzelf mee met de afwas, gaan op tijd naar bed en zeuren niet eindeloos om snoep. Een utopie? Nee, het kan. En discipline is het geheim.

Streng zijn was lang een ouderwets begrip, maar het mag weer. Meer discipline in de opvoeding móet zelfs, vinden we. Uit het onderzoek naar de huidige opvoedtrends, waarmee J/M in september uitgebreid de media haalde, rolden krachttermen als 'grenzen stellen', 'controle houden' en 'nieuwe strengheid'.

Niet dat we autoritair willen zijn. Niemand wil zijn kind drillen tot ja-knikker zonder eigen ideeën en mening. Maar we snakken zo langzamerhand wel naar heldere leefregels waaraan ieder gezinslid zich houdt. Naar kinderen die niet steeds weer van tafel lopen en pubers die af en toe een hand uitsteken. Naar niet meer oeverloos herhalen, vermanen en onderhandelen. Dat zou niet alleen veel tijd en energie schelen: het schept ook duidelijkheid. Regels maken het leven overzichtelijker en stimuleren het verantwoordelijkheids­gevoel. Het gezinsleven draait er efficiënter en prettiger door.

Bovendien bieden regels veiligheid voor een kind. Het geeft houvast te weten wat wel en niet mag – of een kind nu 4 of 14 is. Omgekeerd biedt beleid ook rust voor de ouder. Je hoeft niet continu elke beslissing te wikken en te wegen. Met regels stellen alleen ben je er echter niet. Ouders moeten hun kind ook helpen om die te begrijpen en ze na te leren leven.En ze moeten ingrijpen en bijsturen als het misgaat.

Meer discipline dus. Klinkt simpel. Maar hoe pak je dat aan? Enkele opvoedprofessionals geven advies.

Doortastend zijn

'Ouders moeten uitstralen dat zíj de leiding hebben, in plaats van zich door emoties te laten meeslepen,' zegt Geraldien Blokland van het Nederlands Jeugdinstituut. 'Grenzen stellen en verwachtingen helder uitspreken. En ook: goed gedrag voorleven en niet eindeloos waarschuwen, maar snel en doortastend reageren op ongewenste situaties. Duidelijke regels stellen. Op die manier ontwikkelen kinderen en jongeren zelfdiscipline en leren ze hun eigen gedrag te reguleren, ook buiten het toezicht van hun ouders. Dat leren we ouders bij de opvoedcursussen van Triple-P.' Triple-P is een uit Australië overgewaaide opvoedmethode, die is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. In Nederland wordt de methode in steeds meer ouder- en kindcentra toegepast. De drie P's staan oorspronkelijk voor Positive Parenting Program. In het Nederlands vertaald tot Positief Pedagogisch Programma.

Blokland: 'Wij leren ouders dat het geen zin heeft je kind in te peperen hoe vervelend het is. Stel liever sec vast dat het zich niet aan de regels heeft gehouden.'

Over straf wordt niet gerept in Triple-P. 'Dat woord heeft zo'n negatieve lading,' aldus Blokland. Disciplinerende maatregelen kent de methode wel. Zo is een time-out voor het kind een belangrijk middel.De 'pedagogische tik' is volgens Blokland geen effectieve manier om kinderen bij te sturen. 'Het is niet bepaald voorbeeldgedrag: jij slaat, terwijl je niet wilt dat je kind een ander slaat.'

Dolblij met grenzen

Niet alleen thuis maar ook op school mag het er volgens ouders best wat strenger aan toegaan, zo blijkt uit het onderzoek van J/M. Toch zijn er genoeg leerkrachten die gepokt en gemazeld zijn in het handhaven van orde en discipline. Neem Peter van der Spek, leerkracht in groep 8 van basisschool De Ark in Amsterdam. Zijn motto luidt: 'streng en consequent'. Elk nieuw schooljaar start hij met strakke teugels om daarna geleidelijk aan meer ruimte te bieden. 'Kinderen zijn dolblij met grenzen. Het geeft hun rust, veiligheid en vertrouwen. Zo krijgen ze allemaal de kans naar vermogen te presteren.' Moderne discipline is volgens hem iets heel anders dan de ouderwetse tucht waarbij de mening en wil van kinderen werd genegeerd. Veel meer dan een standje heeft de leerkracht niet nodig om de wind eronder te houden. Pas als een kind zijn vertrouwen blijft beschamen, gaat hij een stap verder. 'Dan nodig ik de ouders uit voor een gesprek. Sommigen verwijzen het probleem doodleuk terug naar het klaslokaal -“Thuis is hij héél anders” – maar de meesten staan open voor zo'n gesprek. Ik vertel dan hoe ik zelf duidelijk en consequent probeer te zijn in de les.' Concrete adviezen geeft hij alleen als ouders daarom vragen. Zoals? 'Ze moeten samen één lijn trekken, anders gaan kinderen je manipuleren. En als er toch iets is misgegaan: praat er 's avonds over, met zijn tweeën. Dat kost tijd en energie, zeker in het begin. Maar later pluk je de vruchten.'

Minder keuzes

Eén ding is duidelijk: discipline heeft alles te maken met vooraf regels stellen en consequent zijn. Volgens de Amerikaanse familie- en kindertherapeut Jane Nelson heeft discipline helemaal niets te maken met controle of straf. Haar opvoedmethode heet dan ook: 'Positieve discipline'. Hierbij draait het vooral om leiding geven, grenzen stellen en nooit te veel keuzes voorleggen aan je kinderen. De methode hanteert basisregels als 'Wees vriendelijk en vastberaden' en 'Leef gedrag voor, in plaats van je kind achteraf te corrigeren'. Anticiperen dus, precies waar Triple-P ook op hamert.

Nelson rekent genadeloos af met ouders die te veel praten met hun kinderen. Dat mondt meestal uit in oeverloze onderhandelingen, vindt ze. Handel liever! In plaats van te zeggen: 'Geef me een hand, dan steken we over' kun je ook gewoon de hand van je kind pakken en oversteken. Want sommige dingen moeten, of het kind dat nu leuk vindt of niet.

Straffen is zinloos, zegt ze. 'Er zijn veel effectievere manieren om het gedrag te verbeteren.' Een voorbeeld: 'Straf je kinderen niet als ze elkaar weer eens de koppen inslaan. Haal ze liever uit elkaar en zeg: “Jullie mogen weer spelen als je dat op een aardige manier kunt.''' En zo staan haar boeken vol handige tips die eenvoudig klinken, maar toch wat oefening vereisen. Volgens Nelson is het bijvoorbeeld zinloos om boos te worden of straf te geven als een kind een afgesproken klus niet heeft uitgevoerd. 'Kijk hem liever aan en zeg: “Doe het nu maar.” Het kind antwoordt natuurlijk dat hij het straks wel doet. Nu komt het erop aan,' zegt Nelson, 'blijf vriendelijk en vastberaden! En dus zeg je: 'Nee, ik houd je aan je belofte. Je gaat nú die klus klaren.' Inderdaad, makkelijk is anders. Maar oefening baart kunst. En ook dat is een kwestie van discipline…

Durf 'nee' te zeggen. Jij bent de ouder. In de meeste gevallen is het niet nodig je kind te overtuigen van jouw gelijk.

20 Tips

Helemaal fout – helemaal goed

Helemaal fout: Manoeuvreer jezelf niet in een onderhandelingspositie door je kind vaak een worst voor te houden.

Helemaal goed: Relateer een beloning (uitsluitend) aan gedrag dat je wilt veranderen. Of deel eens onverwacht een cadeautje uit (uiteraard na positief gedrag). Kinderen moeten leren dat ze bij goed gedrag niet automatisch een beloning krijgen.

Helemaal fout: Vragen naar het waarom van de misdraging ('Waarom was je zo vervelend?'). Meestal hebben kinderen daar geen zinvol antwoord op.

Helemaal goed: Vraag wat het kind gedaan heeft en hoe het anders zou kunnen.

Helemaal fout: Steeds waarschuwen en van alles verbieden. Continu mopperen maakt kinderen immuun.

Helemaal goed: Kies enkele zaken uit die echt niet mogen, wees daar consequent in en bied meteen een alternatief: hoe moet het dan wel?

Breng opdrachten niet in vraagvorm. Dus niet:
'Wil je je tanden poetsen?' Maar: 'Het is tijd om tanden te poetsen.'

Attenderen op regels: 'Wat hebben we afgesproken over je schoolspullen?' Heeft je kind de boel netjes op zijn plek gelegd, bevestig dan de regel: 'Fijn dat je dat gedaan hebt.'

Zorg voor regelmaat en routine.
Hang lijstjes (bij jonge kinderen pictogrammen) op in huis.
Elke dag chaos, stress en kibbelpartijen?
Ook dat is routine. Vervang die ellende door iets beters.

Afspraak gemaakt?
Bespreek hoe het vandaag of deze week gegaan is. Misschien moet de afspraak aangepast, want regels moeten prettig blijven; starheid leidt tot niets.

Zelf kiezen?
Beperk het aantal mogelijkheden en accepteer vervolgens de keuze van je kind.

Welke regels werken?

Druk-druk-druk, maar je kind vraagt steeds aandacht
Regel: 'Je mag blijven als je meehelpt. Alleen toekijken hoe ik werk, kan niet.'
Waarom het werkt: Het laat een heldere keus, in plaats van te verbieden.

Oeverloze bedrituelen
Regel: Geef je kind de volle aandacht tijdens het bedritueel. Sluit het daarna duidelijk af: 'Nu ga je lekker slapen en blijf je in je bed. Ik ben klaar voor vandaag en ga nu zelf iets doen.'
Waarom het werkt: ?Er is een duidelijke grens.

Ruzies en verongelijktheid om vermeende oneerlijkheden
Regel: 'Het is zoals het is, graag of niet. Een woedeuitbarsting helpt niet.'
Waarom het werkt: Deze duidelijke, concrete regel snapt elk kind. Begrippen als eerlijk en oneerlijk zijn abstract en voer voor oneindige discussie.

Lawaai maken, pruilen, jammeren
Regel: Negeren maakt het alleen maar erger. Schenk dus aandacht aan het gedrag en zeg: 'Je mag hier best mee doorgaan, maar niet in mijn bijzijn.' Of vraag: 'Wat bedoel je? Als je zo doet, snap ik je niet.' Herhaal dit zonodig, op rustige toon.
Waarom het werkt: Het geeft een keuze, in plaats van iets te verbieden. Bovendien erken je dat wat het kind te vertellen heeft, van belang is.

Gezeur om cadeautjes en snoep tijdens het winkelen
Regel: Ga geen discussie aan. Beslis zelf en wees standvastig! (Deze regel geldt ook andersom: je mag advies geven over hoe zakgeld te besteden, maar het kind beslist uiteindelijk zelf.)
Waarom het werkt: De aandacht verschuift van 'zeuren om' (negatief) naar 'afspraken over geld'.

Klusjes in huis: geef kinderen van jongsaf taken. Doe het eerst samen en hou het concreet en leuk. Stap voor stap doen ze meer zelf

Stop! Waarschuw niet eerst drie keer, maar grijp direct in bij fout gedrag en bied een alternatief: zo moet het wél.

Helemaal goed – helemaal fout
Helemaal goed: Heeft je kind uit zichzelf zijn kamer opgeruimd? Of dankzij extra inspanning toch een voldoende binnengesleept? Prijs die inspanning!

Helemaal fout: Zo'n compliment direct tenietdoen met een veeg uit de pan. 'Waarom doe je dat niet altijd zo?'

Helemaal goed: Time-out: bij negatief gedrag het kind korte tijd apart zetten. Beide partijen komen tot rust. Daarna is het klaar.

Helemaal fout: Napraten over het incident. Want dat betekent: het is nog niet over. Papa/mama is nog boos; het kind is nog stout.

Helemaal goed: Als je straf geeft, hou het kort en doe het direct na het vergrijp.

Helemaal fout: Een lange straf. Dat stimuleert kinderen niet om zich beter te gedragen. ook fout: Lang wachten met de uitvoer van de straf. In de tussentijd kan het niet echt goed komen tussen de partijen.

Meer informatie

• De Triple-P opvoedcursus wordt aangeboden in Leiden, Amsterdam, regio Den Bosch, Enschede, Land van Cuyk en Maas en Maassluis. De cursus is meestal gratis en duurt circa 8 dagdelen.
  Zie: www.triplep-nederland.nl
• Jane Nelson schreef een serie boeken over ‘Positive discipline’, vanaf de eerste levensjaren tot en met de puberteit. Haar boeken zijn niet in het Nederlands vertaald.