Merel van Mol Seksuele voorlichting 26 mei 2023, 14:56

Leestijd: 6 minuten

Shame sexting onder tieners tegengaan is meer dan alleen foto’s offline halen

Sexting is inmiddels een bekend begrip onder tieners en wordt gezien als een onderdeel van de seksuele vorming. Toch kan sexting nare gevolgen hebben. Zo kan een foto ongewenst doorgestuurd worden. Dat heeft een grote impact op het leven van een tiener. Volgens experts is er meer nodig dan de foto’s offline halen om shame sexting onder tieners te voorkomen.

Anna van Ewijk (28) was zestien jaar oud, toen ze een pikante foto naar haar toenmalige vriendje stuurde. “Dat was nog via MSN”, vertelt Van Ewijk. “Het was een foto waar ik halfnaakt opstond. Ik hield mijn borsten vast en je kon mijn gezicht zien. We vonden het allebei spannend, maar verder gebeurde er niets. Tot een paar jaar later de foto opnieuw opdook.”

Van Ewijk was inmiddels negentien en uit het niets kreeg ze een appje van de ex-vriend naar wie ze de foto stuurde. “Hij zei dat vrienden van hem de foto in handen hadden. Ik wist niet wat me overkwam. Ik had al jaren niet meer aan die foto gedacht en nu kwam het opeens terug.”

Tieners doen aan sexting

Van Ewijk is niet de enige die als tiener een naaktfoto stuurde. Het jaarverslag uit 2021 van Help Wanted, een organisatie die hulp biedt bij online grensoverschrijdend gedrag, laat zien dat de meeste adviesaanvragen die de organisatie krijgt gaan over bedreiging of chantage met naaktbeelden, gevolgd door naaktbeelden die ongewenst verspreid worden via social media. Het zijn voornamelijk tieners tussen de 12 en 18 jaar die bij het adviesbureau aankloppen.

Dat voornamelijk tieners aan sexting doen, is niet zo gek. “Het hoort nu eenmaal bij de seksuele ontwikkeling van jongeren vandaag de dag. De meeste slachtoffers die bij ons terecht komen zijn tussen de 16 en 34 jaar oud”, legt Roy Heerkens uit. Hij is communicatiemedewerker bij Slachtofferhulp Nederland, een organisatie die slachtoffers van verschillende misdaden bijstaat, zo hebben ze ook een aparte afdeling voor online seksueel misbruik.

De gevolgen van sexting

Van Ewijk komt uit Enkhuizen. Daar ging de foto snel rond en uiteindelijk kregen ook haar neef en zusje de foto te zien. “Ik had het idee dat iedereen in Enkhuizen de foto had gezien. Ik werd in groepschats gezet waar mensen me hoer noemden en vroegen wat ik allemaal voor geld zou doen. Verschillende keren werd ik zelfs midden in de nacht opgebeld en zeiden mensen dat ze me zouden verkrachten.”

Hoewel er door jongeren veel aan sexting wordt gedaan, bestaat er dus de kans dat een foto ongewenst doorgestuurd wordt. De mentale gevolgen die slachtoffers ervaren wanneer hun naaktfoto uitlekt, komen volgens Heerkens sterk overeen met andere vormen van seksueel geweld als aanranding en verkrachting. “Jonge slachtoffers schamen zich voor hun actie en voelen zich schuldig dat ze zo’n foto hebben gestuurd. Daarnaast kunnen ze gepest worden door klasgenootjes of te maken krijgen met afpersing. Dit kan leiden tot ernstige mentale klachten zoals vertrouwensproblematiek, PTSS of suïcidale gedachten.”

Ook Van Ewijk schaamde zich destijds. “Ik voelde me erg schuldig. Hoe kon ik zoiets doms hebben gedaan? Van die vraag lag ik ’s nachts echt wakker. Daarnaast schaamde ik me voor de foto. Dat zoveel mensen iets intiems van mij hadden gezien, vond ik heel beschamend. Wanneer ik iemand ontmoette, vroeg ik me steeds af of ze de foto hadden gezien.”

Schaamte bij sexting

Volgens Marianne Jonker, programma medewerker van het team seskueel geweld bij Rutgers, is de omgeving heel belangrijk wanneer jongeren te maken krijgen met shame sexting. “De ouderen in hun omgeving bepalen hoe jongeren reageren op shame sexting”, legt Jonker uit. “Tieners zien een naaktfoto sturen zelf namelijk niet als iets ergs, maar volwassenen vinden het beschamend. ‘Zou je dat nu wel doen?’ Of ‘Zorg in ieder geval dat je hoofd er niet op staat’, zijn vaak de reacties van ouders. Daardoor denken jongeren dat sexting iets schaamtevols is.”

Die schaamte zorgt er volgens Jonker voor dat jongeren het moeilijk vinden om erover te praten als bijvoorbeeld een naaktfoto uitlekt. “Als jongeren denken dat ze iets schaamtevols hebben gedaan, durven ze niet iemand in vertrouwen te nemen. Terwijl het juist zo belangrijk is dat tieners praten wanneer er iets gebeurt. Als volwassenen sexting niet brengen als iets schaamtevols maar iets positiefs, wordt het makkelijker voor jongeren om hun ervaringen te delen.”

Hoe breng je sexting als iets positiefs?

Om een positieve lading aan voorlichting over sexting te geven, hebben jongeren volgens Jonker een aantal spelregels nodig. “Zoals: weet naar wie je een foto stuurt, vraag of je een foto mag sturen en zorg dat je niets doorstuurt. Daarnaast moeten tieners weten waar ze terecht kunnen als er iets gebeurt.”

Wanneer kinderen het gesprek aangaan over shame sexting, is het volgens Heerkens belangrijk om ze geen schuldgevoel te geven. “Een bekende reactie is: ‘Waarom stuur je dan ook zulke foto’s?’ Het is heel menselijk om dit te doen. We willen namelijk allemaal iemand de schuld geven, om ons veilig te voelen in de wereld. Als er overal gevaar is, wordt het leven ondraaglijk. Wanneer we een slachtoffer de schuld geven van een incident, wordt voor ons de kans kleiner dat ons hetzelfde overkomt. Zij hebben immers iets fout gedaan. Dat zouden wijzelf nooit doen.”

Heerkens noemt dit victim blaming en zulke reacties zijn schadelijk voor het slachtoffer. “Onderzoeken wijzen uit dat victim blaming vaak heftiger is voor het slachtoffer, dan het incident zelf. Daarom is het belangrijk dat mensen zich bewust worden van deze reacties. Het is heel menselijk, maar we moeten er wel op letten als we slachtoffers willen helpen.”

Take It Down

Onlangs lanceerde het Amerikaanse National Center for Missing & Exploited Children (NCMEC) Take It Down. Dit is een programma waar iedereen anoniem een naaktfoto kan uploaden om deze offline te halen. Take It Down maakt een digitale afdruk van de foto waardoor het programma deze gemakkelijk op andere sites opspoort en verwijdert.

Met Take It Down kunnen slachtoffers van wie een naaktfoto is uitgelekt nu makkelijk de foto offline halen. Slachtofferhulp Nederland ziet de voordelen van zo’n tool. Tegen de Telegraaf zegt de organisatie: “Het was tot dusverre voor consumenten best lastig om naaktfoto’s offline te laten halen door zelf sociale mediabedrijven te benaderen, dat duurde vaak lang.”

Jonker denkt dat een tool als Take It Down fijn is voor slachtoffer en een tiener kan helpen als een foto ongewenst online staat, maar het helpt niet bij het voorkomen van shame sexting. “Daarvoor is een verandering in de maatschappij nodig”, legt Jonker uit. “Het is belangrijk dat de discussie rondom shame sexting verschuift van het slachtoffer naar de dader. Dus niet wat is het erg en vervelend voor het slachtoffer, maar wat heeft de dader hier verkeerd gedaan. Het accent moet op de ander liggen.”

“Ik denk dat het vooral belangrijk is dat er goede voorlichting komt over shame sexting”, vertelt Van Ewijk. “Dat tieners leren dat een naaktfoto sturen niet erg is en je zo’n foto niet doorstuurt of iemand ervoor belachelijk maakt. Weten dat je niet gek bent en niets fout hebt gedaan, is het belangrijkste dat een slachtoffer kan horen. Die gedachte heeft mij heel erg geholpen. Zo ben ik uiteindelijk sterker uit de situatie gekomen.”

Ervaringsdeskundige Francien Regelink: dit kun je als ouder doen bij shame sexting en wraakporno