Julia van Buuren Opvoeden 15 dec 2023, 12:38

Leestijd: 6 minuten

Deze effecten heeft TikTok op de mentale gezondheid van jongeren

De kans is groot dat ook jouw kind actief is op TikTok. Dit social media platform is namelijk enorm populair onder een jonge doelgroep. Welke effecten heeft deze app op de mentale gezondheid van jongeren? Wij vroegen het aan ontwikkelingspsycholoog Wendy de Pree.

TikTok is een app waarmee gebruikers korte, creatieve filmpjes kunnen maken en plaatsen. De video’s duren 15 tot 160 seconden en er zijn vele filters en effecten te gebruiken.

Verslaafd

Waarom is TikTok zo populair? Ten eerste is de app snel en dynamisch, iets wat helemaal past bij generatie Z. “Deze generatie heeft door het internet en smartphones, al van jongs af aan geleerd om in een vluchtige en snelle wereld te zijn”, benoemt de Pree. Daarnaast maken beelden veel impact, meer dan woorden.

“Aan het algoritme van TikTok raak je direct verslaafd”, vertelt de Pree. Dit komt omdat je niet hoeft te wachten of een keuze hoeft te maken. “De filmpjes beginnen onmiddellijk en je wordt er helemaal in meegezogen.” Dit gebeurt vaak onbewust.

TikTok zorgt er onder andere voor dat je in je eigen bubbel terecht komt. “Als je iets langer naar een filmpje kijkt, pikt het algoritme dat op en dan kom je in een filterbubbel van je eigen interesses. Hierdoor wordt je wereld heel erg beperkt.”

Dopamineshot in de hersenen

Veel jongeren vinden TikTok fijn omdat je viraal kunt gaan zonder dat je beroemd bent. Dit streelt het ego. Het daagt daarnaast uit om een risico te nemen; iedereen kan tenslotte een TikTok-ster worden. “Hier zit ook het gevaar in, jongeren willen erbij horen en doen daar erg hun best voor. Ze zijn nog zoekende naar hun identiteit en de mening van anderen is extra belangrijk voor hen. Ze kunnen hier moeilijk afstand van doen en in combinatie met het risico van verslaving heeft dit een negatieve invloed op de mentale gezondheid”, vertelt de Pree.

De hersenen van jongeren zijn pas volgroeid bij 25 jaar en de delen die nodig zijn om goed te kunnen studeren en keuzes te maken, zijn nog niet volgroeid. “Rationeel denken, plannen en controle houden over je emoties ligt vaak nog buiten het bereik van jongeren”, vertelt de Pree. Het TikTokgebruik leidt dan ook vaak af van het schoolwerk.

Jongeren zijn daarnaast ook erg gevoelig voor beloningen, en het falen of slagen in de omgang met leeftijdsgenoten. Hier speelt TikTok ook op in. “Bij elke like krijg je een dopamineshot in je hersenen en dat is verslavend. Dit is voor veel jongeren ook een stuk interessanter dan taken doen voor school en luisteren naar hun ouders”, beschrijft de Pree. Daarnaast is er nog fomo; oftewel the fear of missing out. Jongeren zijn altijd bang om iets te missen want de filmpjes op TikTok eindigen nooit.

Concentratieproblemen

TikTok zorgt voor veel overprikkeling in de hersenen en dit kan leiden tot concentratieproblemen, geheugenproblemen, slaaptekort en taalachterstand bij kinderen (omdat ze niet meer lezen). Ook leren ze niet meer hoe ze moeten omgaan met hun emoties. “70 procent van de jongeren blijkt afleiding te zoeken op social media nadat ze moeilijke emoties of gebeurtenissen ervaren. Het is belangrijk dat ze leren om steun te vragen en oplossingen te zoeken”, vindt de Pree.

Negatief zelfbeeld door TikTok

Uit onderzoek blijkt dat TikTok ook een negatieve invloed heeft op het zelfbeeld van vooral jonge meisjes. “Zij kijken op naar het luxe en perfecte leven dat influencers leiden en haalbaar laten lijken, maar dit is vaak niet de realiteit”, volgens de Pree. Veel influencers hebben een onrealistische en ongezonde levensstijl, en vooral jongeren met een lagere sociaal-economische status lopen het risico om zich daaraan te spiegelen en te denken: ik heb gefaald.

Online is er tevens veel pestgedrag en negatieve reacties zorgen voor een verhoogd risico op angsten en depressies. Er is veel nepnieuws te vinden, en dit is voor jongeren lastig te onderscheiden van echt nieuws. “Veel jongeren raakten bijvoorbeeld zwanger omdat influencers zeiden dat de pil niet goed zou zijn”, zegt de Pree.

Positieve effecten

Toch zitten er ook positieve effecten aan TikTok. Jongeren vinden het fijn om contact te hebben met leeftijdsgenoten en lotgenoten die met dezelfde conflicten te maken hebben, zoals genderproblemen, autisme, ADHD etc. Ook zijn er steeds meer body positivity influencers die realistische beelden laten zien en jongeren helpen hun zelfvertrouwen op te bouwen of aansporen om meer te gaan sporten. “Deze influencers zijn bijvoorbeeld bezig met mantra’s, dit zijn zinnen die je kunt herhalen zoals: je bent het waard, iedereen is gelijk, noem maar op”, vertelt de Pree.

De juiste zoektermen gebruiken

Er zijn dus meerdere negatieve effecten die TikTok heeft op de mentale gezondheid van jongeren. Hoe lossen we dit op? “Gewoon TikTok verwijderen werkt niet want dan komt er wel weer iets anders”, vindt de Pree. Het is als eerste belangrijk dat jongeren de juiste zoektermen leren invullen. “Wanneer je bijvoorbeeld te maken hebt met een angststoornis is bet beter om op ‘angst tips’ of ‘angst psycholoog’ dan op alleen ‘angst’ te zoeken. Dit zorgt ervoor dat je hulpvideo’s te zien krijgt en geen negatieve video’s die jouw angsten alleen maar meer aanwakkeren”, vertelt de Pree.

De overheid kan eveneens een belangrijke rol spelen en duidelijkere en transparantere regels rondom influencers maken.

Hulp van ouders

Maar de grootste troef ligt bij de ouders. “Wij als volwassenen hebben er onbewust in gefaald onze kinderen te leren om met social media om te gaan”, zegt de Pree. Ouders die niet opgegroeid zijn met social media weten niet goed waar hun kinderen naar kijken, hoe lang en durven er niet naar te vragen want dan ontstaan er conflicten. Toch is dit essentieel.

Daarnaast is het belangrijk jongeren te stimuleren ook andere bezigheden te hebben, zoals sporten, met vrienden afspreken, naar buiten gaan, mediteren en lezen. Dit is goed voor de ontwikkeling.

Ook op school kan er meer aandacht zijn voor social media. “Hier kunnen ze onder andere kritisch leren denken, nepnieuws leren herkennen en bronnen achterhalen”, benoemt de Pree. Het is vooral belangrijk dat jongeren leren oplossingsgericht te handelen in plaats van emotiegericht. “Leer ze steun vragen, jongeren vertellen namelijk vaak over de positieve ervaringen maar niet over de negatieve.”

De toekomst

“Ik denk de jonge generatie van nu hun eigen kinderen later beter kunnen begeleiden. Zij weten namelijk hun eigen valkuilen”, zegt de Pree. Daarnaast hoopt ze dat er meer aandacht is voor mediawijsheid op scholen en er meer grenzen komen. “Ik hoop dat mijn kleinkinderen later kunnen zeggen: wat raar dat jij zonder regels op je telefoon mocht. Hopelijk komt er een soort rijbewijs voor social media, zodat niet iedereen er zomaar op mag.”

Ontwikkelingspsycholoog en gedragstherapeut Wendy de Pree heeft het boek ‘Wat echt werkt bij kinderen die snel angstig zijn’ geschreven en is daarnaast actief op haar TikTok-kanaal Leer Positief Denken. Hier plaatst zij video’s over mentale gezondheid in ‘gewone mensentaal’ en benoemt plekken waar jongeren terecht kunnen voor hulp. 

Plastische chirurgie op social media: wat doet dat met je kind?